March 2019

H κατάθλιψη μπορεί να είναι η έσχατη άμυνα των αγνών οργανισμών απέναντι στο εικονικό πανηγύρι της στιγμιαίας επιβράβευσης και της ματαιοδοξίας. H δημοσιογράφος Νάνσι Τζο Σέιλς πιστεύει ότι πρέπει όλα να ξεκινούν από τη μόρφωση, γι’ αυτό και στο τέλος του βιβλίου της προτρέπει: «Κορίτσια, κλείστε τις οθόνες και ανοίξτε τα βιβλία».

Δύο ερευνητικά βιβλία, το ένα επιστημονικό και το άλλο δημοσιογραφικό, βάζουν στο μικροσκόπιο τη ζωή των εφήβων στις ΗΠΑ και αποκαλύπτουν μια εξόχως ανησυχητική εικόνα. Η ευρεία χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης οδηγεί αυξανόμενα τους εφήβους, και ειδικότερα τα νέα κορίτσια, στην κατάθλιψη.

Η Τζιν Τουένγκ (Jean Twenge) είναι μία από τις πλέον γνωστές ερευνήτριες ψυχολόγους στις ΗΠΑ. Eχει ειδικευθεί σε ένα είδος «γενεακής» ψυχολογίας, γράφοντας βιβλία για τη «γενιά του εγώ» και για την «επιδημία» του ναρκισσισμού στις ΗΠΑ. Στο βιβλίο της «iGen, η γενιά του Internet. Γιατί τα σημερινά παιδιά είναι λιγότερο επαναστάτες, περισσότερο ανεκτικά, λιγότερο ευτυχισμένα –και εντελώς απροετοίμαστα για την ενήλικη ζωή– και τι σημαίνει αυτό για εμάς τους υπόλοιπους», που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά από τις εκδόσεις Κλειδάριθμος σε μετάφραση του Νίκου Ρούσσου, επικαλείται τα δεδομένα τεσσάρων σε εξέλιξη ερευνών που διεξάγονται στις ΗΠΑ από το 1960 κι έπειτα, σε 11 εκατομμύρια Αμερικανούς. Με άλλα λόγια, η έρευνά της δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί.

Η Τουένγκ μιλάει για τα παιδιά που γεννήθηκαν απ’ το 1995 έως το 2012, για τη γενιά του Διαδικτύου και του έξυπνου κινητού τηλεφώνου, την αποκαλούμενη και «iGen». Στην έρευνα καταγράφονται μερικά πολύ θετικά ευρήματα: Τα παιδιά παρουσιάζουν μεγαλύτερη ανεκτικότητα στο διαφορετικό, είναι πιο ανεξάρτητα στην πολιτική τους σκέψη και, γενικότερα, λιγότερο φανατισμένα.

Τα καλά όμως τελειώνουν εδώ. Στο μεγαλύτερο μέρος τους τα δεδομένα αποκαλύπτουν μια πολύ ανησυχητική εικόνα, τόσο για το παρόν όσο και το μέλλον συνολικά. «Αν μια δραστηριότητα περιλαμβάνει κάποια οθόνη συνδέεται με λιγότερη χαρά και περισσότερη θλίψη», γράφει η Τουένγκ, και οι σημερινοί υπερδικτυωμένοι έφηβοι των ΗΠΑ εκτός από το ότι εμφανίζονται λιγότερο επαναστατημένοι και ανώριμοι, επιβεβαιώνουν περίτρανα την ψυχολόγο, εμφανίζοντας έντονα τα συμπτώματα μιας γενιάς σε κατάθλιψη.

Η έρευνα της Τουένγκ καταγράφει ότι τα τελευταία χρόνια οι εισαγωγές εφήβων με σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης σε κλινικές ανά τις ΗΠΑ έχουν αυξηθεί κατακόρυφα. Το 2008, οι διαγνώσεις κοριτσιών με σοβαρά συμπτώματα κατάθλιψης ήταν 16%, ενώ το 2015 παραπάνω από 26%.

Σύμφωνα με την ψυχολόγο και συγγραφέα, το 2007 ήταν πραγματικά το annus horribilis: τα παιδιά με σοβαρά συμπτώματα άρχισαν τότε πραγματικά να πολλαπλασιάζονται. Τι συμβαίνει το 2007; Η εμφάνιση του iPhone. Η Twenge γράφει ότι μπορεί να μην υπάρχει αιτιώδης συνάφεια, αλλά υπάρχει σίγουρα συσχετισμός. Είναι τόσο ακραία η αύξηση της κατάθλιψης σε αυτές τις ηλικίες, που όσο κι αν ψάξει κανείς δεν θα βρει άλλο σημαίνον στοιχείο να υποστηρίξει άλλη υπόθεση. Και το πιο εντυπωσιακό είναι ότι η μεγαλύτερη αύξηση κατάθλιψης παρατηρήθηκε στα κορίτσια. Γιατί ειδικά στα κορίτσια; Η πίεση να εμφανιστούν δημοσίως ισάξιες μεταξύ των άλλων κοριτσιών, η ατέρμονη και άτεγκτη σύγκριση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η εργαλειοποίηση του σώματος, η αντικειμενοποίησή του οδηγούν ολοένα και περισσότερα κορίτσια στην κατάθλιψη και σε άλλες διαταραχές που συνδέονται με την εικόνα του εαυτού, από τη βουλιμία μέχρι τον αυτοτραυματισμό.

Iσως να μη χρειάζεται επιπλέον προσπάθεια για να στηριχθεί το επιστημονικό εύρημα της ψυχολόγου. Η εμπειρική σχέση με τα social media, ακόμη και η πλέον επιδερμική, θα μπορούσε να είναι αρκούντως ανησυχητική. Μια ματιά στο Instagram τα λέει όλα.

Ωστόσο, μία ακόμη έρευνα έρχεται να ολοκληρώσει την εικόνα με τρόπο εκκωφαντικό. Η δημοσιογράφος Νάνσι Τζο Σέιλς (Nancy Jo Sales) «αλώνισε» το 2016 τις ΗΠΑ και μίλησε με παραπάνω από 400 κορίτσια από 13 έως 19 ετών επιβεβαιώνοντας αυτό που καταγράφουν τα επιστημονικά δεδομένα. Στο σπουδαίο βιβλίο της «Αμερικανικά κορίτσια. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι μυστικές ζωές των εφήβων» (American Girls: Social Media and the Secret Lives of Teenagers, εκδ. Vintage), βάζει στο μικροσκόπιο τις έφηβες κοπέλες, δίνοντας τον λόγο στις ίδιες και αποκαλύπτοντας τη σκοτεινή όψη της χρήσης των social media, ιδίως απ’ τα κορίτσια. Οι νεαρές Αμερικανίδες παραδέχονται στο δημοσιογραφικό μικρόφωνο ότι στα νέα Μέσα η ύπαρξή τους έχει υπερσεξουαλικοποιηθεί. Ομολογούν ότι δέχονται μια εκπληκτικά ασφυκτική πίεση να φροντίζουν εμμονικά την εμφάνισή τους αλλά και τη συμπεριφορά τους, να αυτοδιαφημίζονται, να κάνουν τα πάντα για την εικονική αποδοχή των άλλων, και να «πωλούν» τον εαυτό τους σαν να είναι διάσημες μάρκες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν γίνει για τα περισσότερα κορίτσια μια αδηφάγος online αρένα.

Η Τζο Σέιλς μιλάει για την «πορνοποίηση της αμερικανικής ζωής», πρότυπο της οποίας είναι η Κιμ Καρντάσιαν, η επαγγελματίας διάσημη, η βασίλισσα της εποχής των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Φαινόμενο όμως που βρίσκει τους πιο απρόσμενους υποστηρικτές στο πρόσωπο των ίδιων των γονέων και στην απροθυμία ή την ανικανότητά τους να καθοδηγήσουν κατάλληλα το παιδί που βρίσκεται στην εφηβεία.

Οι συγγραφείς των δύο βιβλίων βάζουν στο μικροσκόπιο τις συμπεριφορές των εφήβων, διαπιστώνοντας σημαντικές μεταβολές από τη στιγμή που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα έξυπνα κινητά μπήκαν στις ζωές μας.

«Παιδιά ηθοποιοί»

Στο ρεπορτάζ της η δημοσιογράφος επικαλείται μια έρευνα του 2010, η οποία δείχνει ότι το 92% των παιδιών στην Αμερική έχουν παρουσία στο Διαδίκτυο πριν από τα δύο τους χρόνια, ενώ μία ακόμη δημοσκόπηση δείχνει ότι οι γονείς αναρτούν στο Διαδίκτυο κατά μέσον όρο 1.000 φωτογραφίες των παιδιών τους προτού αυτά κλείσουν τα πέντε πρώτα χρόνια της ζωής τους. «Μεγαλώνουμε τα παιδιά μας να γίνουν ηθοποιοί. Τα παιδιά ξέρουν ότι οι γονείς τους θέλουν να δείχνουν καλά στα social media γι’ αυτό και βάζουν τα δυνατά τους να γίνουν καλοί περφόρμερ», ομολογεί μια μητέρα στη δημοσιογράφο. Ελάχιστοι ενήλικες στην έρευνά της αναρωτιούνται τι επίπτωση έχει η υπερδικτύωση στα ίδια τα παιδιά, ποιο είναι το τίμημα όλης αυτής της υπερέκθεσης.

Διαβάζοντας κάποιος προσεκτικά και τις δύο έρευνες συμπεραίνει ότι η κατάθλιψη μπορεί να είναι η έσχατη άμυνα των αγνών οργανισμών απέναντι σε αυτό το εικονικό πανηγύρι της στιγμιαίας επιβράβευσης και της ματαιοδοξίας. Σίγουρα οι λύσεις δεν είναι εύκολες. Αλλά η Τζο Σέιλς πιστεύει πως πρέπει όλες να ξεκινούν από τη μόρφωση, γι’ αυτό και στο τέλος του βιβλίου της προτρέπει: «Κορίτσια, κλείστε τις οθόνες και ανοίξτε τα βιβλία».

*Ο κ. Μανώλης Ανδριωτάκης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας. Από τις εκδόσεις Κριτική κυκλοφορεί το δοκίμιό του «Ο αλγόριθμος της σοφίας», ενώ από τις εκδόσεις Μεταίχμιο κυκλοφορεί προσεχώς το μυθιστόρημά του «Το δεξί χέρι».

Πήγη: http://www.kathimerini.gr/1014732/article/politismos/vivlio/oi-efhvoi-sta-yhfiaka-dixtya-ths-kata8liyhs?platform=hootsuite

Η παροξετίνη είναι ένα αντικαταθλιπτικό φάρμακο νεώτερης γενιάς (SSRI) που χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στην κατάθλιψη, στις αγχώδεις δ/χές και στην ιδεοψυχαναγκαστική δ/χή. Τα τελευταία χρόνια όμως η κλινική της χρήση είναι σε μείωση για πολλούς λόγους.

Αντιχολινεργική δράση.
Είναι το φάρμακο με την μεγαλύτερη αντιχολινεργική δράση από τα νεώτερα αντικαταθλιπτικά, γεγονός που καθιστά ιδιαίτερα προβληματική την χρήση του στους ηλικιωμένους λόγω της επιδείνωσης των γνωστικών λειτουργιών που τους προκαλεί. Επισης, είναι το αντικαταθλιπτικό με την μεγαλύτερη αύξηση σωματικού βάρους, ιδίως κατά τους 12 πρώτους μήνες χορήγησης. Ενοχοποιείται επίσης για την σεξουαλική δυσλειτουργία (αδυναμία εκσπερμάτισης, στο ανδρικό φύλο, μείωση ερωτικής επιθυμίας και ανοργασμία) που προκαλεί σε σχέση με τα άλλα αντικαταθλιπτικά.

Γνωστό είναι επίσης το σύνδρομο απόσυρσης που προκαλεί, το οποίο μπορεί να οφείλεται, εν μέρει, στην ικανότητα της να αναστέλλει το μεταβολισμό της. Ακόμα, συνδέεται η χρήση της με αυτοκτονικό ιδεασμό, ιδίως σε άτομα νεαρής ηλικίας.

Για τους παραπάνω λόγους  ,το τελευταίο διάστημα αμφισβητείται έντονα και έχει μειωθεί αισθητά η χρήση της από τους κλινικούς. Είναι σημαντικό οι ψυχίατροι να είναι πολύ προσεκτικοί κατά την συνταγογράφηση της, ιδίως σε ηλικιωμένους.

Βασίλης Σιαπέρας

Ψυχίατρος

Μπορεί μια γυναίκα ‘τυχαία’ να γίνεται μητέρα;

Μπορεί μια μητέρα να αδυνατεί να ανταποκριθεί σε αυτόν τον καινούριο της ρόλο;

Μπορεί να βάζει την καριέρα της πάνω από το παιδί της;

Μπορεί να βάζει τον εαυτό της πάνω από το παιδί της;

Μπορεί να ντρέπεται για το νοητικά ανάπηρο παιδί της;

Μπορεί να ντρέπεται για την άσχημη –στα δικά της μάτια- κόρη;

Μπορεί να μεταθέτει τον δικό της μητρικό ρόλο στη μεγαλύτερη κόρη;

Μπορεί, τελικά, να τρέφεται και να ζει μόνο από -και- για το χειροκρότημα των άλλων;

Όλα αυτά, και ακόμη περισσότερα, ερωτήματα γύρω από τη σχέση μητέρας και κόρης αναδύονται στην ταινία του Μπέργκμαν ‘‘Φθινοπωρινή Σονάτα’’.

Η επικείμενη επίσκεψη της μητέρας στο σπίτι της μεγάλης κόρης γίνεται η αφορμή να ξεκαθαρίσουν οι σχέσεις ετών και να ματώσουν ξανά οι πληγές της παιδικής ηλικίας.

Πόσο το χαμόγελο της κόρης και η ζεστή της αγκαλιά μπορούν να διαγράψουν το παρελθόν και να συγχωρήσουν τα αμαρτήματά του; Πόσο οι σημερινές επιλογές είναι το αποτέλεσμα του παρελθόντος, των κρυφών επιθυμιών και των ανεκπλήρωτων ονείρων; Πόσο η επιθυμία για μητρότητα έχει επηρεαστεί από τα προσωπικά βιώματα; Πόσο αντέχει κανείς να κουβαλά τη βασανιστική σιωπή της μητρικής αδιαφορίας;

Μέσα από τη ματιά του Μπέργκμαν έρχεται στο προσκήνιο ένα φλέγον θέμα: οι σχέσεις μητέρας – κόρης. Όσο και αν θεωρείται ευτυχές το γεγονός της γέννησης ενός παιδιού άλλο τόσο μπορεί να θεωρηθεί και φλέγον. Η αντίφαση που επικρατεί στη σχέση επιδεινώνεται μέσα από τα ‘διπλά’ μηνύματα που εκφράζονται με αποτέλεσμα την ύπαρξη συγκρούσεων, συνήθως πολλά χρόνια μετά, σε πολλαπλά επίπεδα.

-«Εύα με συμπαθείς;

-Είσαι η μητέρα μου.

-Το λες για να με αποφύγεις.

-Εσύ με συμπαθείς μητέρα;

-Εγώ σε αγαπώ. Θυμάσαι που διέκοψα την καριέρα μου για να μείνω σπίτι με τον μπαμπά σου;

-Οι πόνοι στην πλάτη σε εμπόδιζαν, μητέρα, να παίζεις καλά στο πιάνο… γι’ αυτό επέλεξες να μείνεις σπίτι. Είχες κακές κριτικές τις οποίες δεν άντεχες».

Ο παραπάνω διάλογος γίνεται η αφορμή να ξετυλιχτεί το κουβάρι των αναμνήσεων και να βγουν στην επιφάνεια όλες οι εικόνες που στοίχειωναν την ψυχή και το μυαλό. Η κόρη βρίσκει το θάρρος μετά από τόσα χρόνια να αφηγηθεί στη μητέρα όλες εκείνες τις στιγμές που μεγάλωνε μόνη, παρηγορώντας τον πατέρα για την απουσία της συζύγου του, και πολλές φορές παίρνοντας τη θέση της μητέρας, να φέρεται εκείνη σαν σύζυγος. Μέσα από έναν μονόλογο –χείμαρρο συναισθημάτων- βγαίνει η ένταση μιας ψυχής που έχοντας η ίδια αναλάβει το βάρος της οικογένειας δεν έζησε τα δικά της παιδικά χρόνια.

Αυτό που προκαλεί εντύπωση είναι πως μέσα από τον πόνο που έχει προκληθεί από την απουσία της μητέρας υπάρχει η εξιδανίκευσή της. Για την ‘ξεχασμένη’ οικογένεια η μητέρα είναι εκείνο το πρόσωπο που άλλο καλύτερο στον κόσμο δεν υπάρχει. Ο πόνος διαπερνά όλη τη συνομιλία. «Ήμουν η κούκλα που έπαιζες όταν προλάβαινες» αναφέρεται χαρακτηριστικά και η αίσθηση της αυταξίας σείεται. Τα δάκρυα της μητέρας δείχνουν να ανταποκρίνονται στην κατάθεση ψυχής της κόρης, αλλά φτάνουν άραγε να ξεπλύνουν τις χρόνιες πληγές;

Μέσα σε λίγες ώρες μάνα και κόρη παλεύουν να επαναπροσδιορίσουν ρόλους, σχέσεις, αξίες, εικόνες, συναισθήματα, κρυμμένες σκέψεις μέσα από λόγια που πονάνε. Μέσα από εικόνες που έχουν γίνει συμπεριφορές. Μέσα από συμπεριφορές που έχουν γίνει συνήθειες. Και μέσα από συνήθειες που έχουν σμιλέψει χαρακτήρες. Η κόρη προχωρά σε μια εκ βαθέων εξομολόγηση την οποία αργότερα, όπως λέει, θα την κάνει να ντρέπεται. Η ανάγκη της όμως να κοινωνήσει το συναίσθημα τόσων χρόνων δεν την σταματά, αν και γνωρίζει ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες. Βρίσκει το θάρρος που δεν είχε μικρή να αντιμετωπίσει την ίδια της τη μητέρα, μιας και γι’ αυτήν ήταν το άπιαστο πρότυπο. Το τέλειο! Το ιδανικό που όμως την μάτωνε γεμίζοντάς την γρατζουνιές.

Η μητέρα, τυλιγμένη στους καπνούς των τσιγάρων προσπαθεί να εξηγήσει την αίσθηση της ματαιότητας από το επάγγελμά της, αλλά πάλι φτάνει να περιαυτολογεί. Η συνήθεια της καθημερινότητας και της επαγγελματικής προτεραιότητας την κάνουν να μην μπορεί να αισθανθεί τις βαθύτερες ανάγκες της κόρης της και ξαφνιάζεται όταν διαπιστώνει πως η κόρη της δεν ήταν ποτέ πραγματικά ευτυχισμένη με ό,τι συνήθιζαν να κάνουν σαν οικογένεια. Απλά εκείνη είχε μάθει να κάνει ό,τι ευχαριστεί τη μητέρα της για να νιώθει πως έτσι έχει μια θέση στην καρδιά της. «Δεν  μπορούσα να αρνηθώ για να μη σε στενοχωρήσω» αναφέρει χαρακτηριστικά και ξεσπά σε λυγμούς. «Δεν τολμούσα να είμαι ο εαυτός μου….. γιατί δεν ήμουν αποδεκτή από σένα… γιατί εσύ δεν νοιάστηκες ποτές για κανέναν άλλο εκτός από τον εαυτό σου… γιατί είσαι συναισθηματικά ανάπηρη… γιατί είσαι, τελικά, κι εσύ πληγωμένη, μητέρα, και επιτίθεσαι σε καθετί ευαίσθητο… και όλα αυτά στο όνομα της αγάπης…». Η μητέρα λυγίζει και αναρωτιέται πώς είναι να ζει κανείς… πώς μπορεί να μην κυριεύεται από τον φόβο του ίδιου του του εαυτού. «Δεν θυμάμαι πρόσωπα…. Ούτε της μητέρας μου…. την βλέπω αλλά δεν την θυμάμαι, όπως κι εσάς… Δε θυμάμαι ούτε πώς είναι ο πόνος…».

Ποιος έχει πληγωθεί, τελικά, περισσότερο; Ποιανού ο πόνος είναι μεγαλύτερος, αν μπορεί κανείς να τον συγκρίνει;

Ο Μπέρκμαν κάνει μια μεγάλη προσπάθεια να δείξει πόσο εύκολα μπορούν να διαταραχθούν οι σχέσεις και πόσο εξαρτήσιμες μπορούν να γίνουν κρεμάμενες από μια λεπτή κλωστή. Η σχέση αίματος δεν αρκεί για να διανθίσει την ίδια τη σχέση. Δεν αρκεί για να αναθέσει ρόλους, ευθύνες και να πλάσει συναισθήματα. Χρειάζεται χρόνος… χρειάζονται συνειδητές επιλογές ζωής ώστε το ‘προπατορικό’ αμάρτημα να πάψει να ταλαιπωρεί επόμενες γενιές και ‘η δυστυχία της μητέρας’ να πάψει να γίνεται ‘η δυστυχία της κόρης’.

Κατερίνα Λεβάκη

Ψυχολόγος

Ειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Θεραπεία

Διδάκτωρ Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Κρήτης

Η οικογένεια μπορεί να γίνει αντιληπτή ως ένα σύστημα, ένα σύνολο, το οποίο συνιστά κάτι παραπάνω από το άθροισμα των μελών του. Η έννοια της ολότητας υποδηλώνει ότι δεν μπορούμε να κατανοήσουμε το σύστημα μελετώντας το κάθε μέλος ξεχωριστά, αλλά μόνο μέσα από τις μεταξύ τους σχέσεις. Ένα χαρακτηριστικό της οικογένειας είναι ότι αποτελεί ένα σύστημα όπου υπάρχουν κυρίως εισροές νέων μελών. Εισροές μπορούν να υπάρξουν μέσω της γέννησης παιδιών, της υιοθεσίας και του γάμου. Αντιθέτως, εκροές υπάρχουν μόνο με τον θάνατο κάποιου μέλους, αφού ακόμα και στην περίπτωση διαζυγίου, το άτομο που αποχωρεί παραμένει μέλος της οικογένειας. Μπορούμε να πούμε ότι η οικογένεια είναι ένα σύστημα που έχει τρία χαρακτηριστικά:

1. Η δομή της είναι εκείνη ενός ανοικτού συστήματος στο οποίο υπάρχουν κυρίως είσοδοι.
2. Διαγράφει μία αναπτυξιακή πορεία, κινούμενη μέσα από έναν αριθμό σταδίων τα οποία απαιτούν την αναδόμησή της.
3. Προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες καταστάσεις, ώστε να διατηρεί την συνέχειά της και να προάγει την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μελών της.

Όπως κάθε σύστημα, έτσι και η οικογένεια επιθυμεί την διατήρηση της ομοιόστασης, της ασφάλειας και της υπάρχουσας δομής της. Έτσι επιβάλλει περιορισμούς στα μέλη της και τα κατευθύνει προς την εμφάνιση προβλέψιμων συμπεριφορών. Εντός της οικογένειας υπάρχουν και λειτουργούν κάποια υποσυστήματα. Ως υποσυστήματα στην οικογένεια μπορούμε να ορίσουμε: το κάθε μέλος ξεχωριστά, το ζευγάρι, τα αδέλφια, το παιδί με την μητέρα, το παιδί με τον πατέρα, κ.ο.κ. Το κάθε μέλος λοιπόν συμμετέχει σε διάφορα υποσυστήματα, με διαφορετικά επίπεδα ισχύος. Τα όρια ενός υποσυστήματος είναι οι κανόνες που καθορίζουν ποιος και πώς συμμετέχει σε αυτό. Τα βασικά υποσυστήματα σε μία οικογένεια είναι τα εξής:

• Υποσύστημα συζύγων. Σχηματίζεται όταν δύο ενήλικες συνδέονται με σκοπό την δημιουργία οικογένειας. Τα καθήκοντα του υποσυστήματος αυτού είναι ζωτικής σημασίας για την λειτουργία της οικογένειας. Απαιτούμενες ικανότητες είναι η συμπληρωματικότητα και η αμοιβαία προσαρμογή. Και οι δύο σύζυγοι πρέπει να παραχωρήσουν ένα μέρος της διαφορετικότητάς τους, για να κερδίσουν την αίσθηση του «ανήκειν». Το υποσύστημα αυτό μπορεί να είναι καταφύγιο από εξωτερικούς στρεσσογόνους παράγοντες, να ενθαρρύνει και να στηρίζει την μάθηση και να ενεργοποιεί δημιουργικές πλευρές του ατόμου. Πρέπει να τεθεί ένα όριο, που θα το προστατεύει από τις παρεμβάσεις άλλων υποσυστημάτων. Το ζευγάρι πρέπει να έχει τον δικό του «χώρο».
• Γονεϊκό υποσύστημα. Με την γέννηση του πρώτου παιδιού, το υποσύστημα των συζύγων πρέπει να διαφοροποιηθεί, ώστε να εκπληρώσει τα καθήκοντα κοινωνικοποίησης ενός παιδιού χωρίς όμως να χάσει την υποστήριξη που χαρακτηρίζει το υποσύστημα των συζύγων. Όσο το παιδί μεγαλώνει, το γονεϊκό υποσύστημα πρέπει να τροποποιείται. Η επαφή του παιδιού με το εξω-οικογενειακό περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει την σχέση του ζευγαριού. Στα πολύ μικρά παιδιά υπερισχύουν οι ανάγκες για ανατροφή και φροντίδα, καθώς το παιδί μεγαλώνει υπερισχύει η ανάγκη του ελέγχου και της καθοδήγησης, και τελικά στην εφηβεία υπερισχύει η ανάγκη της σύγκρουσης και της απαίτησης για αυτονομία.
• Υποσύστημα αδελφών. Είναι το πρώτο κοινωνικό «εργαστήριο» μέσα στο οποίο τα παιδιά μπορούν να πειραματιστούν με τις σχέσεις μεταξύ συνομηλίκων. Μαθαίνουν να διαπραγματεύονται, να συνεργάζονται, να ανταγωνίζονται, να διεκδικούν, να υποχωρούν και να κάνουν συμμάχους. Αργότερα, με συνομήλικους εκτός οικογενείας προσπαθούν να αναπαράγουν τα ίδια πρότυπα.

Οι ρόλοι, η λειτουργία και οι σχέσεις μεταξύ των υποσυστημάτων μεταβάλλονται, καθώς η οικογένεια περνά τα διάφορα στάδια εξέλιξης.

Βασικό πρόβλημα του οικογενειακού συστήματος είναι αυτό των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ συζύγων, γονέων και παιδιών, καθώς και μεταξύ του οικογενειακού συστήματος με άλλα συστήματα στον στενό και ευρύτερο κοινωνικό χώρο. Η ένταση και η διατάραξη των σχέσεων μέσα στο οικογενειακό σύστημα οφείλονται τόσο σε ενδογενείς όσο και σε εξωγενείς παράγοντες. Οι ενδογενείς έχουν σχέση αφενός με αμφισβητούμενες αξίες αναφορικά με τους ρόλους, τα καθήκοντα, τις υποχρεώσεις και την γενική συμπεριφορά των μελών, και αφετέρου με την ιδιοσυγκρασία και την προσωπικότητα των μελών της. Οι εξωγενείς παράγοντες συνδέονται με τις εξωτερικές πιέσεις που δέχεται το οικογενειακό σύστημα από το περιβάλλον. Ένας πολύ βασικός παράγοντας στην διατάραξη της οικογενειακής ηρεμίας είναι η εξουθενωτική εμπλοκή της εργαζόμενης γυναίκας – μητέρας σε αμέτρητες δραστηριότητες, κάτι το οποίο έχει επιπτώσεις στην εκπλήρωση του ρόλου της ως συζύγου. Η απομάκρυνση από τον σύζυγο, η διατάραξη της σχέσης τους, η μεταξύ τους διαμάχη, η ανάπτυξη ψυχοπαθολογικής συμπτωματολογίας και η διάσπαση της οικογένειας μπορούν να αποδοθούν στους συγκρουόμενους αυτούς ρόλους και στο στρες που αυτοί προκαλούν.

ΠΗΓΕΣ

• Minuchin, S. (2000), Οικογένειες και Οικογενειακή Θεραπεία, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
• Ζαφείρης, Α., Ζαφείρη, Ε., Μουζακίτης, Χ., (1999) Οικογενειακή Θεραπεία – θεωρία και πρακτικές εφαρμογές, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
• Minuchin, S., Fishman, H.C., (2002), Family Therapy Techniques, Harvard University Press Cambridge, Massachusetts, and London, England

Ανδρουτσάκος Ιωάννης

Ψυχολόγος, MSc

Ειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Θεραπεία

Συστημική – Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία