Η είδηση του ερχομού ενός παιδιού σε μία οικογένεια παραδοσιακά αναμένεται να φέρει χαρά στους γονείς. Οι γονείς, και κυρίως η μητέρα, «οφείλουν» να νιώσουν τυχεροί και ευτυχισμένοι. Συνήθως, ο κοινωνικός περίγυρος της εγκύου αρνείται να δεχθεί ότι ο ερχομός ενός παιδιού μπορεί να γεννήσει, πέρα από τα θετικά, και αρνητικά συναισθήματα σε μία γυναίκα. Στην περίπτωση που η μητέρα εκμυστηρευθεί τα αρνητικά συναισθήματα και τους προβληματισμούς της σε συγγενείς ή φίλους συνήθως λαμβάνει απαντήσεις όπως: «εσύ θα έπρεπε να είσαι ευτυχισμένη», «είσαι τυχερή που θα γίνεις μαμά, τι λόγο έχεις να στενοχωριέσαι», κ.α. Έτσι η έγκυος και η νέα μητέρα δεν μπορούν να μοιραστούν το συναισθηματικό φορτίο που τις βαραίνει. Κάποιες φορές μάλιστα νιώθουν και οι ίδιες ότι δεν έχουν δικαίωμα να αισθάνονται θλίψη, απογοήτευση, άγχος και φόβο, αφού όλοι περιμένουν από αυτές να βιώνουν την απόλυτη ευτυχία. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την παραμέληση της ψυχικής υγείας της γυναίκας.
Η αλήθεια όμως είναι πως η εγκυμοσύνη αποτελεί μία εξαιρετικά στρεσογόνο κατάσταση για την γυναίκα. Στην κλίμακα «Holmes-Rahe Stress Inventory» κατατάσσεται δωδέκατη από 43 στρεσογόνα γεγονότα, που μπορούν να συμβούν στην ζωή ενός ανθρώπου. Η περιγεννητική περίοδος εκτείνεται από την έναρξη της εγκυμοσύνης μέχρι και την ολοκλήρωση του πρώτου έτους της ζωής του βρέφους. Σε αυτό το χρονικό διάστημα συμβαίνουν τεράστιες αλλαγές σε όλα τα επίπεδα της ζωής της γυναίκας. Όπως είναι φυσιολογικό, κάτι τέτοιο επηρεάζει και την ψυχική υγεία της εγκύου. Κανείς και τίποτα δεν μπορεί να προετοιμάσει μία μητέρα για τον ρόλο τον οποίο θα κληθεί να αναλάβει. Οι περισσότερες νέες μητέρες βιώνουν αισθήματα μοναξιάς, απώλειας της προηγούμενης ζωής τους, φόβου, αγωνίας, ματαίωσης, αναξιότητας και ενοχής.
Σύμφωνα με το National Institute for Health and Care Excellence (NICE), οι καταθλιπτικές και οι αγχώδεις διαταραχές είναι τα πιο κοινά προβλήματα ψυχικής υγείας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, με περίπου το 12% των γυναικών να πάσχουν από κατάθλιψη και το 13% να αντιμετωπίζουν κάποια στιγμή άγχος. Πολλές γυναίκες θα βιώσουν και τα δύο. Η κατάθλιψη και το άγχος επηρεάζουν επίσης το 15-20% των γυναικών κατά το πρώτο έτος μετά τον τοκετό. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και της επιλόχειας περιόδου, διάφορες διαταραχές, όπως διαταραχή πανικού, διαταραχή γενικευμένου άγχους, ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, μετατραυματική διαταραχή στρες και τοκοφοβία (ακραίος φόβος για τοκετό), μπορεί να παρουσιαστούν μόνα τους ή να συνυπάρχουν με την κατάθλιψη. Ακόμη πιο σοβαρές διαταραχές είναι η διπολική διαταραχή και η επιλόχεια ψύχωση, η οποία μπορεί να επανεμφανιστεί ή να επιδεινωθεί κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης και την επιλόχεια περίοδο. Η επιλόχεια ψύχωση επηρεάζει 1 με 2 στις 1000 γυναίκες. Αν και η ανταπόκριση στη θεραπεία που αφορά στα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι καλή, τα προβλήματα αυτά συχνά δεν αναγνωρίζονται και δεν θεραπεύονται κατά την εγκυμοσύνη και την επιλόχεια περίοδο εξαιτίας των ταμπού που επικρατούν. Αν δεν αντιμετωπιστούν τα προβλήματα αυτά όμως, οι γυναίκες μπορεί να συνεχίσουν να εμφανίζουν συμπτώματα, μερικές φορές για πολλά χρόνια, τα οποία θα επηρεάσουν τόσο τα παιδιά τους όσο και άλλα μέλη της οικογένειας. Το Center Of Perinatal Excellence (COPE) προτείνει να γίνεται ο πρώτος έλεγχος της ψυχικής υγείας της γυναίκας όσο το δυνατόν νωρίτερα κατά την έναρξη της εγκυμοσύνης και να επαναλαμβάνεται ακόμη μία φορά κατά την διάρκεια της προ-γεννητικής περιόδου. Επίσης, θα πρέπει να γίνεται ένας έλεγχος στις 6-12 εβδομάδες μετά την γέννηση του μωρού και ξανά μέσα στο πρώτο έτος της επιλόχειας περιόδου.
Φυσικά δεν πρέπει να θεωρείται ότι κάθε αλλαγή στη διάθεση της εγκύου ή της λεχωίδας συνιστά εμφάνιση κάποιας ψυχικής διαταραχής, καθώς κατά την διάρκεια της εγκυμοσύνης και της επιλόχειας περιόδου συμβαίνουν σημαντικότατες αλλαγές στην ζωή μίας γυναίκας, όπως και αξιοσημείωτες αλλαγές σε επίπεδο ορμονών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η «λοχειακή δυσφορία» (post-partum blues), η οποία επηρεάζει τα 3/4 των γυναικών, που αποκτούν παιδί. Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν αστάθεια στο συναίσθημα, κλάμα, ευσυγκινησία, ευερεθιστότητα, καταθλιπτική διάθεση, αϋπνία, σκέψεις ασθένειας και αβεβαιότητα σχετικά με την ικανότητά της μητέρας να αντεπεξέλθει στον ρόλο της μητέρας. Ως αιτία εμφάνισης της λοχειακής δυσφορίας θεωρείται η απότομη πτώση της προγεστερόνης και των οιστρογόνων, καθώς και του νατρίου μετά την εγκυμοσύνη. Τα συμπτώματα της λοχειακής δυσφορίας εμφανίζονται συνήθως την πρώτη εβδομάδα μετά τον τοκετό, κορυφώνονται την 4η με 5η ημέρα και αποδράμουν μετά την 10η ημέρα. Δεν απαιτείται ειδική παρέμβαση καθώς αποτελεί μία αυτοπεριοριζόμενη κατάσταση. Η καθησύχαση, η επίδειξη ειλικρινούς ενδιαφέροντος και η προγεννητική εκπαίδευση των γονέων βοηθούν να ξεπεραστεί η συγκεκριμένη κατάσταση. Σε περίπτωση που τα συμπτώματα επιμένουν για περισσότερο από δύο εβδομάδες απαιτείται επίσκεψη σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο, αφού υπάρχει πιθανότητα μετάπτωσης των συμπτωμάτων σε κατάθλιψη.
Συνήθως οι γυναικολόγοι-μαιευτήρες είναι ευαισθητοποιημένοι σε θέματα ψυχικής υγείας και μπορούν να κατευθύνουν μία γυναίκα σε έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Σε κάθε περίπτωση, όταν μία έγκυος ή μία νέα μητέρα νιώσει την ανάγκη να συμβουλευθεί κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας σχετικά με θέματα που αφορούν την ψυχική της υγεία θα πρέπει να το πράξει άμεσα καθώς η έγκαιρη αναγνώριση ψυχοπαθολογικής συμπτωματολογίας και η κατάλληλη αντιμετώπιση αυτής μπορεί να συμβάλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής της ίδιας και του παιδιού προλαμβάνοντας σοβαρές και μακροπρόθεσμες συνέπειες.
Πηγές:- Center of Perinatal Excellence (2017), “Mental Health Care in the Perinatal Period Australian Clinical Practice Guideline” Commonwealth of Australia as represented by the Department of Health
- National Institute for Health and Clinical Excellence. (2014), “Antenatal and postnatal mental health: clinical management and service guidance”. The British Psychological Society and the Royal College of Physicians and National Institute for Health and Clinical Excellence.
- Παπαδημητρίου, Γ.Ν., Λιάπας, Ι.Α., Λύκουρας, Ε. (2013) «Σύγχρονη Ψυχιατρική», Εκδόσεις Βήτα, Αθήνα, σελ. 489-497
- https://www.stress.org/holmes-rahe-stress-inventory/
Ανδρουτσάκος Ιωάννης
Ψυχολόγος, MSc
Ειδίκευση στη Γνωσιακή – Συμπεριφοριστική Θεραπεία